تنبلی چشم یا آمبلیوپی نوعی اختلال بینایی است که باعث کاهش دید مرکزی در یک چشم به ظاهر سالم میشود. در این حالت، گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است اما دیدچشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمیشود. وقتی تکامل بینایی در یکی از چشم ها طبیعی و در چشم دیگر غیر طبیعی باشد، چشم مبتلا به ضعف بینایی میباشد. اگرچه معمولا یک چشم درگیر است، ولی در برخی حالات ممکن است هر دو چشم به صورت همزمان تنبل باشند. تنبلی چشم در 2 تا 3 درصد از کودکان دیده میشود. بهترین زمان برای اصلاح این حالت دوران نوزادی یا اوایل کودکی میباشد.
فرق تنبلی چشم با ضعیفی چشم؟
طبق گفته بهترین اپتومتریست اصفهان ، تنبلی چشم یک اختلال دید است که در آن مغز به طور کامل اطلاعات بینایی یکی از چشم ها را نمی پذیرد. این معمولاً در دوران کودکی رخ می دهد و به دلیل عدم تطابق بین تصاویر دو چشم ایجاد می شود. اگر در سنین کودکی درمان نشود، چشم تنبل به طور دائم ضعیف باقی می ماند. درمان تنبلی چشم شامل پوشاندن چشم سالم برای مجبور کردن چشم تنبل به فعالیت بیشتر است.
از طرفی، ضعیفی چشم یک اختلال بینایی است که به دلیل انحراف در شکل چشم ایجاد می شود و باعث می شود فرد نتواند به خوبی ببیند. این مشکل با عینک یا لنزهای تماسی قابل اصلاح است و معمولاً با افزایش سن تغییر نمی کند. ضعیفی چشم اغلب به ارث می رسد و بر خلاف تنبلی چشم، ذاتی است.
چه چیزی برای تنبلی چشم مفید است؟
برای درمان تنبلی چشم (Amblyopia) چند روش اصلی وجود دارد که به شرح زیر هستند:
پوشاندن چشم سالم (Patching):
پوشاندن چشم رایج ترین روش درمان است. با پوشاندن چشم سالم، چشم تنبل مجبور به استفاده بیشتر می شود و تقویت می گردد. این روش معمولاً برای کودکان زیر 8 سال توصیه می شود.
استفاده از داروهای چشمی:
در برخی موارد، داروهای چشمی مانند آتروپین می توانند باعث تحریک چشم تنبل شده و درمان را تسریع کنند.
استفاده از عینک و لنزهای تماسی:
در موارد ضعیفی چشم همزمان، استفاده از عینک یا لنزهای تماسی می تواند به بهبود بینایی کمک کند.
تمرینات بینایی:
انجام تمرینات بینایی هدفمند و تخصصی تحت نظر پزشک می تواند در بازیابی بینایی موثر باشد.
جراحی:
در مواردی که سایر روش ها موثر نباشند، جراحی چشم می تواند گزینه ای باشد.
مهم است که درمان تنبلی چشم در دوران کودکی انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد. با مراجعه به متخصص چشم پزشکی، درمان مناسب تعیین و پیگیری شود.
مواد غذایی مفید برای تنبلی چشم
وجود برخی مواد مغذی در رژیم غذایی می تواند به بهبود وضعیت تنبلی چشم کمک کند. برخی از خوراکی های مفید برای تنبلی چشم عبارتند از:
ویتامین A: این ویتامین برای سلامت چشم و بینایی بسیار مهم است. منابع خوب ویتامین A شامل هویج، سبزیجات برگ سبز تیره، تخم مرغ و ماهی چرب هستند.
زینک: زینک نقش مهمی در حفظ سلامت چشم دارد. منابع خوب زینک شامل گوشت قرمز، غلات کامل، لوبیا و آجیل هستند.
ویتامین C: این ویتامین به عنوان آنتی اکسیدان مفید برای چشم است. میوه هایی مانند پرتقال، لیمو، توت فرنگی و فلفل دلمه ای منابع خوب ویتامین C هستند.
امگا 3: اسیدهای چرب امگا 3 به سلامت چشم کمک می کنند. منابع خوب امگا 3 شامل ماهی های چرب مانند سالمون، ماهی قزل آلا و ماهی تن هستند.
لوتئین و زاگزانتین: این دو ماده مغذی به عنوان آنتی اکسیدان در چشم عمل می کنند. منابع خوب آن ها شامل سبزیجات برگ سبز تیره، تخم مرغ و ذرت هستند.
با رعایت رژیم غذایی سرشار از این مواد مغذی در کنار سایر روش های درمانی، می توان به بهبود وضعیت تنبلی چشم کمک کرد.
بینایی طبیعی چگونه تکامل میباید؟
اگرچه نوزادان تازه متولد شده قادر به دیدن هستند، اما بینایی آنها در ماه های اول تولد، تکامل می یابد. در سالهای اول کودکی، بینایی به سرعت کامل شده و در طی 9 سال اول زندگی، رشد بینایی کودک تکمیل میشود. برای دستیابی به دید طبیعی، تکامل همزمان دو چشم، لازم است.
بینایی کودکان در چه زمانی باید ارزیابی شود؟
توصیه شده است که بینایی تمامی کودکان تا قبل از سن 3 سالگی توسط پزشک ارزیابی شود.
بسیاری از پزشکان، معاینه های چشم پزشکی را بعنوان بخشی از معاینه های معمول کودکان انجام می دهند و در صورت نیاز، کودک را به چشم پزشک معرفی میکنند.
روش های نوین، ارزیابی بینایی را در نوزادان و کودکان کم سن مقدور ساخته است. در صورت وجود سابقه خانوادگی ابتلا به استرابیسم یا لوچی، آب مروارید یا بیماری های جدی چشمی، معاینه چشم ها در دوران نوزادی توصیه میشود.
علت آمبلیوپی چیست؟
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم ها و تکامل بینایی اتفاق می افتد. در بسیاری از موارد ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند.
علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می شود:
استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم اتفاق می افتد. در استرابیسم یا انحراف چشم ها، کودکان برای فرار از دو بینی از چشم بهتر خود استفاده میکند و در نتیجه چشم منحرف تکامل نمی یابد.
عیوب انکساری: انواعی از اختلال های بینایی هستند که با تجویز عینک قتبل اصلاح می باشند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می افتد که عیب انکساری شامل دور بینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالیکه اختلاف قابل توجهی بین دو چشم وجود دارد) وجود داشته باشد. در این حالت چشم بدتر تنبل میشود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم میتواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولا مشکل است، زیرا در این حالت ظاهر چشم ها طبیعی بوده و به نظر میرسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.
عوامل مسدود کننده مسیر یابی: این عوامل شامل افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و… می باشد. این مشکل معمولا شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می کند.
آمبلیوپی چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص کار آسانی نیست، زیرا تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نباشد، والدین متوجه مشکل بینایی کودک نخواهند شد. تنبلی چشم بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعیف بینایی هر دو چشم تشخیص داده می شود.
اندازه گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است. اما چشم پزشک با به کار گیری روش های خاصی از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیا توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، می تواند قدرت بینایی کودک را تخمین بزند. باید توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نمی باشد، زیرا ممکن است دید کودک با تجویز عینک اصلاح شود و یا اینکه سایر بیماری های چشمی مانند آب مروارید، عفونت ها، تومورها و یا سایر اختلال های داخل چشم مسئول کاهش بینایی باشند که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشند، دید کودک نیز اصلاح می شود.
تنبلی چشم چگونه درمان میشود؟
برای اصلاح تنبلی چشم، کودک باید از چشم ضعیف تر خود استفاده کند که این حالت با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی تر به مدت چند هفته و یا چند ماه قابل انجام است.
حتی وقتی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن استفاده از پوشش بر روی چشم سالم برای مدت ها ضروری باشد.
در موارد خاصی به جای بستن چشم، میتوان از قطره های چشمی یا عدسی های مخصوص که قادر به تار کردن بینایی چشم بهتر هستند، استفاده کرد.
قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه ای الزامی است، نمونه این درمان ها شامل اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان آب مروارید با عمل جراحی می باشند.
عوامل موثر در موفقیت درمان عبارتند از:
شدت تنبلی چشم
سن کودک در زمان شروع درمان
علت بوجود آورنده ی آن
عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم چیست؟
اگر تنبلی چشم اصلاح نشود، مشکلات زیادی رخ خواهد داد که مهم ترین آنها عبارتند از:
ایجاد نقص بینایی شدید و دائمی چشم تنبل
از بین رفتن دید سه بعدی
محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر درصورت ابتلای جشم سالم به بیاری و یا آسیب جدی
اصولا کودکان تمایلی به بستن چشم ندارند و از این کار امتناع میکنند ولی شما به عنوان والدین باید کودک را متقاعد به انجام کاری بکنید که به نفع وی میباشد.
در صورت تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم، بینایی در اکثر کودکان بهبود می یابد. احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم ناشی از استرابیسم یا عیوب انکساری نابرابر در دو چشم، در 9 سال اول زندگی بیشتر است. معولا بعد از گذشت این دوره زمانی، احتمال بهبود تنبلی چشم بسیار بعید است.
درمان تنبلی چشم به علت انسداد مسیر بینایی مانند آب مروارید، فقط در صورتی موفقیت آمیز است که تشخیص و درمان علت زمینه ای آن در دو تا سه ماه اول زندگی صورت گیرد. حتما جهت معاینه چشم هر چند وقت یکبار به بهترین بینایی سنجی اصفهان مراجعه نمایید.
منبع: کتاب دانستنی های چشم – نوشته دکتر سید حسن هاشمی و همکاران
